Ma túy đá (Methamphetamine), thuốc lắc (Amphetamine), hút cỏ hay cần sa (THC), hít ke (Ketamin), bóng cười (bơm khí nitrous oxide) là tên gọi khác nhau của ma túy tổng hợp (MTTH), có sức hủy hoại khủng khiếp bởi làm não bộ người sử dụng bị tổn thương nặng nề. Đáng báo động, người sử dụng MTTH tập trung ở độ tuổi thanh niên, thậm chí đã bắt đầu trẻ hóa đến tuổi vị thành niên. Và hệ lụy của nó là nhiều người phải điều trị về tâm thần, ngáo đá, trầm cảm…

Những nỗi đau

Từ năm 1997, MTTH bắt đầu xâm nhập vào Việt Nam. Cũng trong khoảng thời gian này, nhiều thanh niên Quảng Ninh bắt đầu sử dụng MTTH. Tuy nhiên, theo quan niệm của nhiều người sử dụng thì đây là chất không gây nghiện, chỉ gây hưng phấn tức thời, giải trí cho vui vẻ. Nhưng thực chất nó lại là một chất gây nghiện rất mạnh. MTTH khác với heroin là thời gian để nghiện dài hơn, phải từ 2-3 năm. Nhưng hậu quả mà nó để lại không chỉ về mặt thể xác mà gây tổn thương tế bào não và không thể hồi phục được. Và tương lai của những người nghiện MTTH là bệnh nhân tâm thần…

Hơn 1 năm nay, N.Đ. H. (SN 1986), trú tại phường Hòa Lạc, TP Móng Cái, không thể ngủ được do nghiện MTTH . Tình trạng mất ngủ khiến đầu óc của H. vô cùng căng thẳng, dễ nổi nóng, cộng với sử dụng MTTH gây kích thích nên H. đã tự lấy dao tem cắt mạch máu ở tay trái của mình. Nhờ sự can thiệp kịp thời của gia đình và tự nguyện của bản thân, H. đã đến điều trị tại Khoa Rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện, Cách Chơi Hiệu Quả Cho Tân Thủ tỉnh. Theo bác sỹ, đây là hệ lụy của việc sử dụng MTTH nhiều năm dẫn đến nhiễm độc về mặt tâm thần. Và bác sỹ đang điều trị trầm cảm cho bệnh nhân H..

H. kể: “Hơn 10 năm trước, tôi bắt đầu hút heroin. Sau đó thì tôi sử dụng ke, lắc, đá, cỏ. Và hiện nay tôi chỉ hút cỏ. Ban đầu bạn bè rủ dùng thử thì tôi dùng. Sau khi sử dụng, tôi thấy tinh thần vui vẻ nên lại muốn dùng tiếp. Sau đó, tôi cũng dễ dàng mua được các chất này thông qua những người bạn”. Được biết, H. là con út trong gia đình. Bố mẹ buôn bán hàng hóa qua Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái nên kinh tế gia đình cũng khá giả. Ngay từ khi học phổ thông, H. không chú tâm vào học tập mà chỉ tụ tập bạn bè ăn chơi. Không thể tốt nghiệp THPT, H. đã theo bố mẹ đi làm. Cũng từ việc đi làm có tiền nên H. lại càng dấn sâu vào con đường nghiện ngập. Mỗi ngày H. chi hàng triệu đồng cho việc hút cỏ, ăn chơi cùng bạn bè.

Cùng phòng với H. là V.X. L. (SN 1987), trú tại phường Hải Yên, TP Móng Cái, cũng có gần chục năm hút, chích heroin và MTTH. 5 năm nay, L. hoàn toàn chỉ quanh quẩn trong nhà, không tiếp xúc ngoài xã hội, không có mong muốn gì trong cuộc sống, thường tỏ ra chán nản, lo âu. Bác sỹ giải thích cho tôi, bệnh nhân L. đã có tổn thương não sau khi ngừng sử dụng MTTH. Vì vậy, câu chuyện giữa tôi và L. hầu như khó khai thác được thông tin, bởi bệnh nhân nói mọi thứ thiếu logic và hoàn toàn không chính xác…

Bác sỹ Khoa Rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện tiếp tục dẫn tôi đến trò chuyện với một bệnh nhân có tinh thần tỉnh táo hơn, đó là bệnh nhân M.V.C. (SN 1993), trú tại TX Đông Triều. Cách đây 10 ngày, C. vào viện trong tình trạng loạn thần do sử dụng quá liều ma túy đá. Sau khi sử dụng ma túy đá cùng bạn bè, C. đã đập vỡ cửa kính nhà người dân không quen biết ở phường Phương Nam, TP Uông Bí và dùng những mảnh kính giết chết một con chó của gia đình họ. Sau đó, C. đã được công an địa phương khống chế và gia đình đưa đến điều trị tại Cách Chơi Hiệu Quả Cho Tân Thủ tỉnh.

C. nói: “Em thường uống rượu say, sau đó dùng ma túy đá để giải rượu. Mới đầu dùng thấy cơ thể bình thường, vẫn đi làm được nên vẫn tiếp tục dùng tiếp”. Mẹ của C. chua xót nói: Tôi có 3 người con, thì 2 đứa con trai đều lần lượt đi vào con đường nghiện ngập. Mặc dù nhà làm nông nghiệp nhưng tôi đều cố gắng cho con đi học để bằng bạn bè. Nhưng các cháu khi bắt đầu đi làm, có tiền nên tự do chi tiêu mà sinh ra hư hỏng”.

Nghiện ma túy tổng hợp- Không có thuốc đặc hiệu chữa trị

Được sự chỉ đạo của UBND tỉnh, từ năm 2011, Bệnh viện Bảo vệ Sức khỏe tâm thần tỉnh bắt đầu tiếp nhận 15 người bệnh vào điều trị nội trú do nghiện MTTH. Đến năm 2017, số lượng điều trị tăng lên 383 bệnh nhân, trong đó điều trị nội trú là 161 người. Từ việc ngày càng có nhiều bệnh nhân loạn thần, ngáo đá, trầm cảm… do sử dụng MTTH, nên tháng 3/2012, Bệnh viện Bảo vệ Sức khỏe tâm thần tỉnh đã thành lập Khoa Rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện. Khoa có 47 giường bệnh thực kê; với 2 bác sỹ và 12 điều dưỡng. Để nâng cao hiệu quả khám, chữa bệnh, Bệnh viện đã cử 1 bác sỹ học CKI, được đào tạo chuyên sâu về nghiện chất. Song song với đó, Bệnh viện cử các bác sỹ, nhân viên y tế đi tập huấn 2-3 lần mỗi năm, đồng thời mời các chuyên gia ở các trường đại học, bệnh viện đầu ngành đến giảng dạy về điều trị nghiện chất. Bệnh viện cũng triển khai nhiều đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, cấp ngành về các phương pháp điều trị rối loạn tâm thần sử dụng MTTH.

Để xác định một người có nghiện MTTH hay không, các bác sỹ thường chia làm 3 mức độ: Thứ nhất là mức độ lạm dụng (ít ảnh hưởng gì về sức khỏe về tâm thần, thể chất); thứ hai là gây nghiện (không có thuốc đặc trị); thứ ba là nhiễm độc, trong đó 2 loại nhiễm độc về mặt thể chất (nôn mửa, co giật, đau đầu, hôn mê, tử vong…) và nhiễm độc về mặt tâm thần (trầm cảm, hoang tưởng, hưng phấn…). Tại Bệnh viện, các bác sỹ chủ yếu điều trị ở mức độ nhiễm độc về mặt tâm thần, trong đó chủ yếu là bệnh nhân nhiễm độc mãn tính do sử dụng MTTH lâu năm. Bác sỹ CKI Cao Thị Xuân Thủy, Trưởng Khoa Rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện, cho biết: Tại khoa chúng tôi hiện đang điều trị chủ yếu cho các bệnh nhân nghiện các loại chất MTTH như ma túy đá, thuốc lắc, cỏ, ke, bóng cười. Đa phần bệnh nhân trẻ tuổi từ 25 đến 28 tuổi, có cả học sinh, sinh viên. Triệu chứng thường gặp nhất là bệnh nhân có khoái cảm và cảm giác nhiều năng lượng, hưng phấn quá mức lẫn trạng thái lo âu, bồn chồn, ảo giác, đồng thời có hành vi công kích, gây hấn, tấn công người khác vì có ý tưởng bị theo dõi, bị truy hại… Hay biểu hiện trầm cảm, bệnh nhân có thể có ý tưởng và hành vi tự sát.

Song song với tài liệu hướng dẫn của Bộ Y tế và cụ thể ở từng bệnh nhân, phương pháp điều trị hiện nay của Bệnh viện là cắt cơn nghiện, điều trị rối loạn tâm thần bằng thuốc, kết hợp liệu pháp tâm lý, phục hồi chức năng; điều trị chống tái nghiện. Chia sẻ với chúng tôi, bác sỹ Vũ Minh Hạnh, Phó Giám đốc Cách Chơi Hiệu Quả Cho Tân Thủ tỉnh, cho biết: Với sự phát triển của y học thế giới, những người nghiện ma túy chất dạng thuốc phiện (heroin) đã có thuốc Methadone để điều trị thay thế. Tuy nhiên, đối với người nghiện MTTH, trên thế giới cũng chưa có phác đồ điều trị và thuốc đặc hiệu. Hầu như người nghiện MTTH chỉ được điều trị các liệu pháp tâm lý, thay đổi hành vi của nhóm có nguy cơ cao. Việc điều trị cho người nghiện ma túy đá sẽ cần kết hợp nhiều liệu pháp như tâm lý, giáo dục, xã hội để giáo dục nhân cách, điều trị các rối loạn hành vi và hi vọng phục hồi não bộ.

Còn nhiều khó khăn…

Chia sẻ khó khăn hiện nay trong công tác điều trị, Trưởng Khoa Rối loạn tâm thần do sử dụng chất gây nghiện cho biết, hiện nay thiếu nhất về nhân lực, đặc biệt là bác sỹ có trình độ về chuyên ngành tâm thần, được đào tạo chuyên sâu về nghiện chất; không có nhân viên tâm lý hỗ trợ cho bệnh nhân điều trị cai nghiện. Đặc biệt là cơ sở vật chất chật hẹp, đang sử dụng Khoa Phục hồi chức năng cho người bệnh tâm thần để làm nơi điều trị cho bệnh nhân có sử dụng MTTH. Cùng với đó, trang thiết bị phục vụ cho chẩn đoán, theo dõi hạn chế, thiếu phương tiện vận chuyển cấp cứu….

Hiện nay, việc điều trị dù được xem là bắt buộc nhưng có đưa người bệnh đến cơ sở y tế hay không lại phải phụ thuộc vào gia đình họ. Chính quyền địa phương chỉ có thể buộc đưa người nghiện đến các cơ sở y tế khi họ có những rối loạn tâm thần, rối loạn hành vi. Trong quá trình điều trị, một số gia đình bệnh nhân không hợp tác, bỏ mặc bệnh nhân nên Bệnh viện rất khó khăn trong quản lý, chăm sóc người bệnh. Nhất là có nhiều trường hợp bệnh nhân có mối quan hệ bạn bè xã hội phức tạp nên khi vào bệnh viện những người này đến chăm sóc, thăm hỏi đã không chấp hành nội quy của Bệnh viện, có những lời nói thiếu văn hóa, hành vi ảnh hưởng đến tư tưởng, tâm lý không tốt cho nhân viên y tế phục vụ tại đây. Khó khăn nữa là tình trạng gia tăng tỷ lệ lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục (HIV, viêm gan B, C…) do quan hệ tình dục không an toàn sau khi sử dụng MTTH. Bên cạnh đó, nguy cơ phơi nhiễm cho nhân viên y tế và những người xung quanh trong quá trình điều trị cho bệnh nhân.

Theo khuyến cáo của ngành tâm thần, trong những năm tới, số lượng bệnh nhân có vấn đề về sức khỏe tâm thần liên quan đến việc sử dụng MTTH ngày càng gia tăng. Đặc biệt Quảng Ninh là vùng trọng điểm phát triển kinh tế-xã hội thì số lượng bệnh nhân sử dụng MTTH ngày càng nhiều hơn. Do đó, hy vọng rằng các cấp, ngành của tỉnh tiếp tục quan tâm để khắc phục những khó khăn, thiếu thốn về nhân lực, cơ sở hạ tầng, trang thiết bị… nhằm nâng cao hiệu quả khám, chữa bệnh tại Cách Chơi Hiệu Quả Cho Tân Thủ tỉnh. Đặc biệt, trong thời gian tới cần phải tổ chức phát hiện các biểu hiện loạn thần sớm tại cộng đồng để sớm đưa người nghiện MTTH đến khám, tư vấn và điều trị kịp thời.

Nguyễn Hoa